BETERE DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING VAN EIERSTOKKANKER
De patiënten met eierstokkanker die hij wekelijks over de vloer krijgt nog beter kunnen helpen, dat is de drijfveer van gynaecologisch oncoloog Adriaan Vanderstichele. “We zetten serieuze stappen richting een betere diagnostiek en kunnen zo hopelijk op korte termijn meer patiënten vroeger en gerichter behandelen.”
BETERE DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING VAN EIERSTOKKANKER
De patiënten met eierstokkanker die hij wekelijks over de vloer krijgt nog beter kunnen helpen, dat is de drijfveer van gynaecologisch oncoloog Adriaan Vanderstichele. “We zetten serieuze stappen richting een betere diagnostiek en kunnen zo hopelijk op korte termijn meer patiënten vroeger en gerichter behandelen.”
Dr. Adriaan Vanderstichele
Doordat eierstokken en eileiders los in de buikholte liggen, ontstaan klachten bij eierstokkanker vaak pas in een uitgebreider stadium. “Bij eierstokkanker is er een duidelijk diagnostisch probleem”, legt dr. Vanderstichele uit. “En ook ziekteherval is een groot probleem. Ondanks de beste behandeling met chirurgie en chemotherapie zien we dat 70 tot 80 procent van de patiënten met uitgebreide ziekte binnen de vijf jaar geconfronteerd wordt met een herval. Met de nieuwste onderhoudsmedicatie kan dat voor de helft van deze patiënten gereduceerd worden tot minder dan 50 procent.”
GYNAECOLOGISCHE ECHO Bij het opsporen van eierstokkanker is een gynaecologische echografie cruciaal. “Een algemene screening van gezonde vrouwen met echografie kan leiden tot een iets vroegere detectie van eierstokkanker, maar leidt daarom niet tot een overlevingsvoordeel voor de patiënt. Dat was de conclusie van de Britse UKCTOCS-studie. Screening zou dus niet uitmonden in een verlaging van de sterfte aan eierstokkanker. Daarom focussen we op het verbeteren van de echografische diagnostiek specifiek bij patiënten met een cyste of massa ter hoogte van de eierstok.”
Dr. Vanderstichele heeft het diagnostisch probleem verder onderzocht. “Ook in AZ Delta ontwikkelen we een zorgpad voor eierstokkanker met goedwerkende, voorspellende modellen op basis van echografische kenmerken. Zo kunnen we bij vrouwen waar een cyste wordt ontdekt al een goede discriminatie doen en vermijden we nodeloze operaties. Maar kunnen we daar nog iets aan toevoegen? Dat was de basis voor mijn onderzoek.”
“Deze medicatie in pilvorm wordt twee jaar ingenomen en heeft een duidelijk gunstig effect op de totale overleving.”
DNA ISOLEREN UIT BLOED Kanker is een genetische ziekte en de proefstudie van dr. Vanderstichele ‘Chromosomal Instability in Cell-Free DNA as a Highly Specific Biomarker for Detection of Ovarian Cancer in Women with Adnexal Masses’ (2017) legt de focus op de analyse van celvrij DNA en chromosoomveranderingen bij de diagnose van eierstokkanker. “Veel van onze lichaamscellen, ook kankercellen, geven kleine stukjes van hun DNA vrij in de bloedcirculatie. Mijn onderzoek bestaat erin om zo’n deeltjes tumoraal DNA te isoleren uit het bloed van patiënten met eierstokkanker.
Via een bloedtest kan je dus de genetische architectuur van de tumor voorspellen en die informatie gebruiken voor de behandeling van eierstokkanker. Deze methodologie is niet nieuw en wordt in het ziekenhuis al gebruikt bij zwangere vrouwen voor niet-invasieve prenatale testing (NIPT).”
“Onderzoek heeft aangetoond dat eierstokkanker vaak in de eileiders ontstaat en dat het verwijderen van de eileiders bijzonder effectief kan zijn.”
KNIPPATROON VAN CELVRIJ DNA Een tweede studie ‘Nucleosome footprinting in plasma cell-free DNA for the pre-surgical diagnosis of ovarian cancer’ (2022) werd dit voorjaar gepubliceerd in NPJ Genomic Medicine. “Hier gaan we nog een stap verder in de genetica en bestuderen we de afwijkingen in het knippatroon van celvrij DNA”, legt dr. Vanderstichele uit. “Dit kan namelijk iets vertellen over de origine van celvrij DNA. Veel laaggradige tumoren kan je met technieken die zoeken naar chromosale instabiliteit niet detecteren omdat ze heel weinig chromosale afwijkingen hebben. Met deze techniek kun je die tumoren beter oppikken. Dit is weer een stap richting betere diagnostiek.”
NIEUWE MEDICATIE IN PILVORM Naast genetica is ook de betere behandeling met onderhouds-therapie een hot item in het onderzoek naar eierstokkanker. Dr. Vanderstichele: “Na chirurgie en chemotherapie zijn PARP-inhibitoren een nieuwe klasse van medicatie in de behandeling van eierstokkanker. Deze medicatie in pilvorm wordt twee jaar ingenomen en heeft een duidelijk gunstig effect op de totale overleving.
Dit jaar werd op het Europees kankercongres (ESMO) voor het eerst ook aangetoond dat de totale overleving met deze behandeling in pilvorm duidelijk verbetert. En voor een tumor met zo’n slechte prognose is dat vrij uniek. Met deze medicatie kunnen we voor een grote groep patiënten de overleving na 5 jaar ruim 10 tot 20 procent laten toenemen. Sinds vorig jaar voerden we in AZ Delta deze behandeling dan ook standaard in.”
PREVENTIE Ten slotte is ook nog een preventief ingrijpen mogelijk. Onderzoek heeft aangetoond dat (de meest frequente en agressieve vorm van) eierstokkanker vaak in de eileiders ontstaat en dat het verwijderen van de eileiders bijzonder effectief kan zijn. Aangezien de eileiders na een voltooide kinderwens geen functie meer hebben, kunnen die in principe gemakkelijk worden weggehaald, bv. in de context van een sterilisatie. Tijdens (laparascopische) ingrepen voor goedaardige (gynaecologische) aandoeningen kan het tevens een kleine moeite zijn om ook de eileiders weg te nemen bv. bij een keizersnede. Dit heeft geen grote nadelen voor de patiënt, aangezien de eierstokken ter plaatse blijven en de patiënte dus niet in de menopauze komt.”
MEER INFO Dr. Adriaan Vanderstichele 051 23 63 96 adriaan.vanderstichele@azdelta.be Auteur: Elise Vanhecke Foto: Thomas Callens